مطالعه ژئومرفولوژی کارست در حوضه آبخیز چشمه ساسان

حوضه مورد مطالعه از نظر مختصات جغرافیایی در حد فاصل مختصات 29 درجه و24دقیقه و15ثانیه تا 29 درجه و 55 دقیقه و9 ثانیه عرض شمالی و51درجه و16دقیقه و32 ثانیه تا 52 درجه و8 دقیقه و24 ثانیه طول شرقی واقع گردیده است. بلندترین نقطه محدوده مورد مطالعه 3020 متر در قسمت جنوب شرق حوضه و پست ترین نقطه آن 800 متر در شمال غرب حوضه قرار گرفته است (شکل 2-3). ارتفاع متوسط وزنی آن نیز 2220 متر می باشد. میزان شیب در قسمتهای شمال غرب حوضه بسیار پایین و چیزی در حدود یک درصد تا یک در هزار است بر همین اساس قسمت خروجی حوضه به سمت شمال غربی است که موجبات سرریز شدن تمام آبهای جاری و سیلابهای فصلی به سمت دشت کازرون را فراهم ساخته ( شکل 2-4) شیب متوسط حوضه مورد مطالعه به روش استفاده از خطوط تراز نیز حدود 24/. می باشد. استفاده از نرم افزارهای gis و excel به منظور تهیه نقشه های تخصصی با وارد کردن نقشه توپوگرافی منطقه به محیط gis و رقومی کردن آن مدل رقومی ارتفاع(dem) و نیز نقشه شیب تهیه شد. سپس با استفاده از نقشه های زمین شناسی 1:50000 و توپوگرافی 1:250000منطقه در نرم افزار سامانه اطلاعات جغرافیایی((gis نقشه زمین شناسی محدوده جغرافیایی مورد مطالعه و همچنین نقشه پتانسیل کارست شدگی تهیه گردید. برای بررسی و تحلیل هیدروگراف چشمه ها برای دست یابی به ارزیابی کلی از بستر تغذیه و میزان کارستی بودن آن با وارد کردن داده های مورد نظر به نرم افزار اکسل، هیدروگراف و منحنی تاریسمان چشمه ها تهیه شد. مهمترین عوامل کارست ساز در منطقه مورد مطالعه عبارتند از وجود سازندهای کربناته و کربناته- دولومیته که شرایط مناسبی برای کارستی فیکاسیون دارند، توسعه یافتگی سیستمهای درزه و شکاف و شکستگی ها(ناشی از گسلها و هوازدگی مکانیکی) در سنگ های توده ای که مبین تکامل یافتگی تخلخل ثانویه در سنگ آهک است. وجود بارندگی نسبتا مناسب و گردش آب به درون سنگ،شیب و توپوگرافی که هرکدام به طور جداگانه مطالعه می شوند. عمده ترین سازندهای کربناته و کربناته- دولومیته حوضه را سازندهای الیگو- میوسن آسماری و آسماری- جهرم و سازندهای کرتاسه بالایی ایلام- سروک پوشانیده که دارای آهکهای ضخیم لایه و به صورت توده ای است که بستر مناسبی را برای کارست زایی به وجود آورده اند. این سازند ها در منطقه صورت صخرهای و سنگی می باشد که تعداد آبراهه های موجود بر سطح آنها ناچیز و اغلب کمتر به وسیله شبکه آبراهه ها بریده شده اند. از این نظر، توسعه یافتگی تخلخل ثانویه بر تکامل سیستم هیدرولوژیکی کارست در این سازند ها نقش موثر داشته است. با توجه به مطالعات میدانی صورت گرفته در منطقه مخصوصا از ارتفاعات تاقدیس دشتک و شاهنشین مشخص گردید که این سازندها در منطقه کاملا کارستی شده اند و فرسایش انحلالی در آنها باعث ایجاد پدیده های مختلف کارستی شده است و بیشترین اشکال کارستی در این سازندها شکل گرفته اند. وجود رخدادهای تکتونیکی به ویژه چین خوردگی ها در منطقه باعث ایجاد درز و شکافهای فراوان در سنگ آهک گردیده و تخلخل ثانویه را در سنگ گسترش پیدا کرده است. بنابراین قابلیت تراوایی این سنگهای کربناته افزایش یافته و فرایند کارست زایی را توسعه داده است. و تمام اشکال ژئومورفولوژی کارست از ساده ترین تا تحول یافته ترین آنها را شامل می گردد. از جمله این اشکال می توان به لاپیه، غار، دولین، جاما وکانیون نام برد که توسعه فضایی گسترده ای یافته اند غار شاپور و چشمه ساسان که مهمترین پدیده کارستی منطقه می باشد در سازند آسماری – جهرم واقع شده اند .سازند گچساران دارای کارست بینابین می باشد. این نوع کارست از نظر تحول در حد فاصل کارست کامل و کارست نارس قرار دارد که در آنها لاپیه ها، دره های عمیق و غار دیده می شود. ولی غارهای موجود در آنها توسعه فضایی کمی دارد. وبیشتر به صورت راهرو و دهلیزهایی اند که در امتداد سطوح لایه بندی و درز و شکافها شکل گرفته اند. اشکال سنگی ناشی از تبلور کربنات در آنها توسعه زیادی ندارند. در این سازندها لاپیه ها توسعه زیادی دارند. تشکیلات آهکی که دارای مواد ناخالص(رس و مارن) می باشند. این سازندها در حوضه شامل سازندهای گورپی، پابده ، آغاجاری و کژدومی می باشند. می توان گفت ناخالصیهای موجود در سنگهای آهکی به خاطر وجود مواد رسی و همچنین ترکیبات آهن دار می باشد که این مواد باعث ناقص شدن کارست شده است.